نگاهی به دغدغه‌های سینماگران مشهدی به بهانه روز ملی سینما | کارشکنی در حمایت از فیلم‌سازان

الهام ظریفیان | شهرآرانیوز - روز سینما در تقویم، بهانه‌ای برای اهالی آن و رسانه هاست تا درددل هایشان را «برای بارهاوبارها» (آن چنان که خود می‌گویند) مطرح کنند. واژه پرتکرار در همه این گلایه ها، به ویژه از زبان سینماگران مشهدی، «مسئولان» است. ماجرا از این قرار است که مشهد با دارا بودن ظرفیت‌های زبانی، هویتی، فرهنگی و اقتصادی بی نظیر خود، تاکنون نتوانسته است به جایگاه مناسبی از نظر تولید آثار سینمایی برسد و آن چنان که از نظر فروش بلیت سینما، قطب دوم کشور محسوب می‌شود، سهم مشابهی را نیز در تولید فیلم‌های سینمایی به خود اختصاص دهد.

آرمان بیشتر سینماگران مشهدی، شکل گیری جریان سینمایی و صنعتی است که فرایند ساخت فیلم از ابتدا تا انتها را در مشهد، با عوامل مشهدی، در جغرافیای مشهد و با موضوعات و هویت‌های مرتبط با فرهنگ این شهر زیارتی دربر بگیرد و این آرمان آن گونه که بیشترشان می‌گویند، تنها با حمایت مسئولان در ایجاد زیرساخت‌های لازم تحقق پذیر است. عده‌ای بر این باورند اصلا چیزی به نام سینما در مشهد نداریم و هرآنچه تاکنون هنرمندان مشهدی تولید کرده اند، جرقه‌هایی کوتاه و تلاش‌هایی خودجوش بوده است که به دلیل نبود ساختار مناسب، نتوانسته است در درازمدت به ایجاد جریان سینما در مشهد منجر شود، این درحالی است که تعداد چشمگیری از فیلم سازان مطرح کشور، هنرمندان مشهدی هستند که به دلیل مشکلات بی شمار، عطای کار در مشهد را به لقایش بخشیده اند و به پایتخت مهاجرت کرده اند. در گزارش پیش رو به سراغ سه تن از کارگردانان بنام مشهدی رفته ایم و از آن‌ها درباره وضعیت سینمای مشهد پرسیده ایم.

خرج کردن بودجه‌های فرهنگی برای سیاسی کاری

جواد علیزاده، فیلم ساز کهنه کار مشهدی است که همان ابتدا نوک پیکان انتقاد‌ها را به سمت مسئولان می‌گیرد و می‌گوید: بار‌ها گفته ایم که مشکل، نبود نقدینگی و بی توجهی مسئولان فرهنگی است.
او می‌گوید منظورش از مسئولان فرهنگی، کسانی اند که وظیفه دارند بخش فیلم و نمایش را حمایت کنند؛ «از صداوسیما گرفته تا شهرداری و آستان قدس رضوی و دیگر نهاد‌هایی که بودجه‌های فرهنگی را دراختیار دارند و می‌توانند با یک امضا، تولید فیلمی را جلو ببرند یا حتی جلویش را بگیرند.»

این کارگردان ادامه می‌دهد: منظور از حمایت این نیست که به هرکسی که بگوید می‌خواهم فیلم بسازم، بودجه بدهند، بلکه حمایت یعنی دست کم از فیلم سازانی که درباره بوم خراسان رضوی، شخصیت‌های فرهنگی و هنری آن یا درباره تاریخ دفاع مقدس این استان فیلم‌ می‌سازند و درمجموع، موضوعاتی که مطابق با سیاست‌های فرهنگی نظام است، حمایت کنند. درحالی که گاهی حتی در همین حوزه‌ها هم کارشکنی‌هایی می‌بینیم.
علیزاده دلیل این آسیب را نبودن «آدم‌ها سرجای خودشان» و «نداشتن شناخت و دغدغه مندی برخی مسئولان» می‌داند و می‌گوید: در خیلی از حوزه ها، بودجه‌های فرهنگی را در جا‌هایی جز فرهنگ و برای کار‌های سیاسی خرج می‌کنند.

حمایت، همیشه به معنای تزریق پول نیست

فراهم نبودن زیرساخت‌های ساخت فیلم در مشهد، بخش دیگری از مشکلاتی است که به باور علیزاده، فیلم سازان مشهدی با آن دست به گریبان هستند. او می‌گوید: در تهران دفاتر پخش، تولید و فنی وجود دارد که به کمک فیلم ساز می‌آیند. در اینجا یک یا دو شرکت هستند که تقریبا تجهیزات کاملی دارند، ولی همان‌ها هم باز نسبت به تهران خیلی از تجهیزات را ندارند. یک دلیل آن، قیمت زیاد این وسایل است. دلیل دیگر تقاضای کم برای دراختیار گرفتن آن هاست؛ برای نمونه درخواست اجاره لنزی را که ۱۵۰ میلیون تومان قیمت دارد، شاید در سال یک یا دو نفر بدهند، بنابراین خرید آن لنز برای آن شرکت مقرون به صرفه نیست. ولی در تهران این طور نیست؛ من خودم خیلی وقت‌ها بسیاری از تجهیزات فیلم برداری ام را از تهران می‌آورم.

شمار اندک گعده‌های سینمایی در مشهد

ازسوی دیگر به باور بسیاری، تشکل ها، پاتوق‌ها و انجمن‌هایی که بتوانند هنرمندان را دورهم جمع کنند، نقش پررنگی در رشد فیلم سازان و تقویت جریان فیلم سازی در مشهد دارند. علیزاده برای اثبات تأثیر این گعده ها، «پاتوق فیلم مشهد» را که به تازگی در مشهد تشکیل شده است و هرشنبه درمیان آثار فیلم سازان مشهدی را در سینماهویزه نمایش می‌دهد، مثال می‌زند. او می‌گوید: در این گونه گعده ها، هم فیلم‌ها دیده می‌شوند و هم آثار نقد و بررسی می‌شود. هنرمندان مشهدی در این پاتوق، یکدیگر را می‌بینند و باهم بده بستان هنری می‌کنند.

به باور فیلم ساز پیشکسوت شهرمان، تعداد چنین تشکل‌های فرهنگی و هنری مرتبط با سینما در مشهد زیاد نیست؛ به ویژه در مقایسه با تشکل‌های سایر هنر‌ها مانند تئاتر، موسیقی یا ادبیات. او چند دلیل برای این کمبود بیان می‌کند؛ ازجمله کم کاری خود هنرمندان و می‌گوید: هنرمندان مشهدی اغلب در رفت وآمد بین مشهد و تهران هستند. بعضی هایشان هم دلی کار می‌کنند و به حضور در چنین جمع‌هایی علاقه نشان نمی‌دهند.

علیزاده می‌افزاید: ازسوی دیگر، جمعیت جامعه سینمایی مشهد به پرشماری جامعه تئاتر، ادبیات یا دیگر هنر‌ها نیست. همان تعداد هم یکپارچه نیستند؛ چون تشکلی بین خودشان ندارند.

او در اینجا هم نقش مسئولان فرهنگی را پررنگ می‌داند و باور دارد آن‌ها هستند که باید زیرساخت‌های ایجاد چنین تشکل‌ها و گعده‌هایی را فراهم کنند. علیزاده می‌گوید: برای نمونه در پاتوق فیلم مشهد، حوزه هنری یک سیانس از سینماهویزه را به هنرمندان مشهدی اختصاص داده است. مدیرکل فرهنگ وارشاد اسلامی استان، معاونت فرهنگی وهنری شهرداری و برخی دیگر از مدیران شهری در آن حضور پیدا کردند. این حضور موجب می‌شود مدیران با تولیدات سینماگران مشهدی آشنا شوند؛ یعنی حمایت، همیشه به معنای تزریق پول نیست.

مسئولانی که «سلبریتی زده» اند

امیراطهر سهیلی، دیگر فیلم ساز نام آشنای مشهدی است که دل پری از بی توجهی مسئولان به سینماگران دارد. او به شهرآرا می‌گوید: سینما هنری به شدت گران است و نیاز به سرمایه‌ای دارد که آن را راه ببرد. الان شرایط به گونه‌ای است که این سرمایه را اغلب سازمان‌ها می‌توانند تامین کنند. برای افرادی مانند من که مستقل فیلم سازی می‌کنند، شرایط بسیار سخت است؛ چون ما باید خطر کنیم.

او اضافه می‌کند: مسئول سینمایی باید دلسوز و باشناخت باشد. برای روز سینما باید بروید سراغ مسئولان سینمایی مشهد و از آن‌ها بپرسید چه کرده اند. بگویند چند فیلم از سینمای مشهد دیده اند؟ چه کردند که

ناصر ضمیری و رضا فرهمند از مشهد رفتند؟

او با «سلبریتی زده» خواندن برخی مسئولان فرهنگی می‌گوید: مشهد در لهجه، زبان و موقعیت ظرفیت کمدی گسترده‌ای دارد. ببینید در کردستان، سعید آقاخانی چه کار می‌کند. در شمال، سیروس مقدم چه کار می‌کند و ما چه کار کرده ایم؟ مسئولان ما خوشحال هستند که با فلان سلبریتی عکس می‌گیرند. آقای مسئول عزیزی که به کسی که فیلم اولش فروش نرفته است، دوباره بودجه می‌دهی تا فیلم دومش را بسازد، آیا حاضری آن پول را از جیب خودت بگذاری؟ ماشینت را بفروشی و بدهی؟ درحالی که خیلی از فیلم ساز‌ها هستند که شما اگر به آن‌ها وام هم بدهید، فیلم می‌سازند؛ یعنی در این حد به بازگشت سرمایه شان مطمئن هستند. چه فیلم کوتاه و چه بلند و چه مستند؛ چون بازارش را بلدند.

دلسردی فیلم سازان و مهاجرت به پایتخت

نسرین شاه محمدی، کارگردان دیگری است که در گفتگو با شهرآرا، به دلسردی فیلم سازان مشهدی اشاره می‌کند. او که در گذشته رئیس انجمن سینمای جوانان مشهد بوده است، می‌گوید: با افزایش هزینه‌های ساخت فیلم سینمایی، چه کوتاه و چه بلند، ساخت فیلم با بحران روبه رو شده است. بیشتر فیلم سازان و تهیه کنندگانی که می‌شناسم، به دنبال تامین بودجه ساخت فیلم هستند. شرایط چنان سخت شده است که فیلم سازان شهرستانی عملا در رقابت با فیلم ساز‌های پایتخت، توانایی ندارند.

«تغییرات ۱۸۰ درجه‌ای مدیران باتوجه به سیاست‌های بالادستی» آسیبی است که به باور شاه محمدی، معمولا به مهاجرت فیلم سازان مشهدی می‌انجامد.

او می‌گوید: فیلم ساز دوست ندارد با چنین نهاد‌ها و سازمان‌هایی کار کند. ازسویی توانایی تولید فیلم مستقل و پرهزینه را هم ندارد. نتیجه این می‌شود که سرمایه گذار خارجی، شبکه‌های بیگانه و گاه مهاجرت را به دنبال می‌آورد.

جای خالی خلاقیت هنری در آثار سفارشی

با وجود آنکه نمی‌توان نقش کم توجهی مدیران را در به وجود نیامدن شرایط مطلوب سینماگران مشهدی نادیده گرفت، سوال دیگری که مطرح می‌شود، این است که آیا باید تمام تقصیر را به گردن مسئولان بیندازیم؟ خود هنرمندان در ایجاد چنین ذهنیت و باوری در مسئولان چقدر نقش دارند؟ در این باره شاید پاسخ جواد علیزاده که تولید آثار سینمایی خوب با بودجه‌های فرهنگی نهاد‌ها را دوطرفه می‌داند، منصفانه باشد. او توضیح می‌دهد: هنرمندان هم باید درایت، علاقه مندی و خلاقیت هنری در تولید این آثار داشته باشند تا آثارشان، کلیشه‌ای و سفارشی نشود.

او البته فکر می‌کند حمایت نهاد‌ها از هنرمندان، لزوما به تولید آثار سفارشی نمی‌انجامد و می‌گوید: این کار منجر به رونق تولید در سینما می‌شود. علیزاده می‌افزاید: همیشه گفته ام که تولید کردن یک کار سفارشی خوب، بهتر از تولید نکردن است؛ چون به هرحال این آثار از جنس سینما هستند.